Hổ phách ở Phú Quốc được phát hiện lần đầu vào tháng 11 năm 2020 trong quá trình khai thác sa thạch ở khu vực phía bắc đảo. Các mẫu hổ phách nằm trong lớp đá sa thạch và bùn sét cổ thuộc hệ tầng Neogene. Nhóm khảo sát đã ghi nhận hai điểm phân bố chính, cách nhau khoảng 1 km, với nhiều viên hổ phách còn bám chặt vào đá mẹ.

Vị trí phát hiện nằm trong khu vực giàu trầm tích sa thạch hạt mịn đến trung bình, màu xám nhạt đến vàng, có xen kẽ các lớp than hóa và khoáng chất dạng jet. Độ sâu tìm thấy hổ phách dao động từ 15–20 m, toàn bộ tầng chứa có thể dày khoảng 30 m.

Đặc trưng địa chất và trầm tích

Hổ phách Phú Quốc hình thành trong môi trường trầm tích ven biển cổ, giàu thạch anh (>90%) và chứa lượng nhỏ khoáng sét biến chất như sericit. Sự kết hợp với các lớp than bùn cổ tạo điều kiện bảo tồn nhựa hóa thạch trong hàng triệu năm.

Các điều kiện địa chất ổn định, ít tác động kiến tạo mạnh giúp hổ phách giữ được hình dạng và màu sắc nguyên thủy, hạn chế nứt vỡ.

Niên đại hình thành

Dựa trên phân tích địa tầng và so sánh với các hệ trầm tích tương đồng trong khu vực Đông Nam Á, hổ phách Phú Quốc được ước tính hình thành trong giai đoạn Oligocene muộn đến Miocene sớm, khoảng 23–30 triệu năm trước.

Niên đại này trẻ hơn hổ phách Baltic (40–50 triệu năm) nhưng tương đương với hổ phách Chiapas (Mexico) và một số nguồn hổ phách Caribe.

Thành phần hóa học và nguồn gốc thực vật

Phân tích FTIR và GC-MS cho thấy hổ phách Phú Quốc có nguồn gốc từ nhựa của các loài cây lá kim nhiệt đới thuộc họ Araucariaceae hoặc Podocarpaceae, khác với hổ phách Baltic vốn chủ yếu từ họ Pinaceae.

Thành phần hóa học đặc trưng với hàm lượng axit succinic rất thấp (<1%), trong khi hổ phách Baltic có thể chứa đến 8%. Điều này khẳng định sự khác biệt về nguồn gốc thực vật và điều kiện hình thành.

Tính chất khoáng vật học và sắc màu

Hổ phách Phú Quốc sở hữu phổ màu từ vàng mật ong, vàng cam đến đỏ cam, một số mẫu hiếm có màu đỏ tươi hoặc xanh huỳnh quang. Độ trong suốt cao, bề mặt bóng mịn, tạo hiệu ứng ánh sáng đẹp mắt khi mài hoặc đánh bóng.

Các chỉ số vật lý gồm khối lượng riêng 1.03–1.04, chiết suất 1.540–1.543, phù hợp với amber tự nhiên. Dưới tia UV, nhiều mẫu phát huỳnh quang xanh mạnh, đặc biệt là loại “blue amber” rất được ưa chuộng.

Bao thể bên trong thường là bọt khí, mảnh thực vật, ít khi bắt gặp côn trùng nguyên vẹn.

Ứng dụng và giá trị thương mại

Hổ phách Phú Quốc mang giá trị lớn trong nghiên cứu cổ sinh, góp phần tái dựng hệ sinh thái nhiệt đới cổ đại Việt Nam. Trong thương mại, loại đá này có thể được chế tác thành vòng tay, dây chuyền, nhẫn hoặc vật phẩm phong thủy cao cấp.

Đặc biệt, blue amber Phú Quốc được giới sưu tầm quốc tế đánh giá cao, giá trị có thể lên đến hàng nghìn USD mỗi gram nếu có màu hiếm và độ trong suốt tốt.

So sánh hổ phách Việt Nam và hổ phách Nga (Kaliningrad)

Hổ phách Việt Nam, điển hình là hổ phách Phú Quốc, được hình thành từ nhựa cây lá kim nhiệt đới, nhiều khả năng thuộc chi Agathis hoặc Araucaria, tồn tại trong môi trường rừng ẩm nhiệt đới ven biển. Tuổi địa chất của hổ phách Việt Nam ước tính khoảng 15–23 triệu năm (thời kỳ Miocen sớm–giữa), trẻ hơn đáng kể so với hổ phách Nga, hàm lượng axit succinic thấp hơn.

Ngược lại, hổ phách Nga (vùng Kaliningrad) được hình thành từ nhựa cây Pinus succinifera trong rừng ôn đới lạnh, với tuổi địa chất khoảng 40–45 triệu năm (Eocen). Điều này khiến hổ phách Nga có mức độ trùng hợp polymer cao hơn, độ bền cơ học và khả năng chống mài mòn tốt hơn.

Về màu sắc, hổ phách Việt Nam thường thiên về tông vàng cam, nâu hổ phách, đôi khi có ánh đỏ hoặc hiệu ứng quang học dưới UV, nhưng hiếm khi có dạng “xương” (bone amber). Hổ phách Nga có dải màu rộng hơn từ vàng chanh, trắng sữa, xanh rêu cho đến đỏ đậm, đặc biệt nổi tiếng với hổ phách xương và dạng trong suốt cao cấp.

Về thương mại, hổ phách Nga chiếm thị phần áp đảo và được khai thác công nghiệp quy mô lớn, trong khi hổ phách Việt Nam mới ở giai đoạn nhận diện và nghiên cứu, khai thác chủ yếu ở quy mô nhỏ, giá trị thương mại chưa được khai thác tối đa.